Erivan'ın merkezine arabayla 5 dakika mesafede Ermenice "Tsitsernakaberd ( Serçelerin Kalesi) " adı soykırım anıtı ve yanında da müzesi var. Anıt, 1968 yılında açılmış. Anıt iki kısım, ortada yanan bir ateşi çevreleyen 12 sütun var ki bunlar kaybedilen 12 ili simgeliyor: Doğu Anadolu bölgemize Ermenistan'ın verdiği isim "Batı Ermenistan". Az ilerideki 44 metrelik uzun sutün ise Ermenilerin yeniden doğuşunu simgeliyor.
Soykırım müzesi ise aynı alanda 1995 yılında kurulmuş. Üç bölüme ayrılmış. İlk bölümde 1915 öncesi Anadolu'daki Ermeni yerleşim yerlerini ve günlük yaşamdan kesitleri anlatan fotoğraflar ve bilgiler var.
Müzenin ikinci kısmı soykırımın anlatımına ayrılmış.
Soykırımla ilgili çıkan 191'ten bu yana çıkan önemli haber, fotoğraf, kitap ve belgeler bu kısımda sergileniyor.
Sanatçıların soykırımla ilgili yapıtları da burada sergilenmiş.
Müzeyi gezip, heykellere ve kitaplara bakınca diyorsunuz ki aramızdaki sorunları çözümü hiçbir şekilde mümkün değil. Ama Erivan'da sıradan insanlarla konuşunca öyle olmadığını anlıyorsunuz.
Erivan çevresinde yaptığım tur sırasında rehberlerle ( ki biri siyasal bilgiler mezunuydu ve diaspora üzerine çalışmış ve Türkiye'yi çok yakından takip ediyor), hostelde ve sokakta konuştuğum insanların öncelikleri farklı.
Sıradan bir Ermenistan vatandaşı ise bir numaralı sorun Karabağ. Sonra ekonomi ve bunun doğurduğu dış göç. Bunlardan sonra da soykırımın tanınması geliyor.
Ermenistan nufüsünun 3 milyon ama yurtdışında yaşayan Ermenilerin sayısının 8 milyonu buluyor. Çoğu 1915 sonrası göç etmek zorunda kalan diaspora üyeleri için soykırımın tanınması bir kimlik meselesi olmuş. Ermeni göçmenlerin sık olduğu Los Angeles, Arjantin, Lübnan gibi yerlerde asimile olmamak ve Ermeni kimliklerini kaybetmemek ve anayurtları ile bağlarını koparmamak için soykırımın tanınmasına tutkuyla sarılmışlar. Ama bu tutkunun komşumuz Ermenistan vatandaşları tarafından aynı istekle devam ettirildiğini söylemek zor. Bir bakıma Ermenistan'da yaşayanlar diaspora tarafından zorlanıyorlar.
Ermenistan Ermenileri ilk önce Karabağ sorunun çözülmesini istiyorlar oysa bu diasporanın önceliği değil. Ülkedeki erkek nüfusunun yarı yarıya azalmasınıa yol açan ekonomik krizde önemli bir gündem maddesi. Türkiye sınırının açılması umutla bekleniyor, çünkü sınır kapısının açılmamasının Ermenistan'a maliyeti büyük.
Bölgede büyük bir satranç oynanıyor ve taşların yerini Rusya isterse değiştiriyor. Sovyetler Birliği dağılınca Gürcistan'a bırakılan bölge içinde Gürcü olmayan Abhazya'nın bağımsızlığını destekleyen Rusya, daha sonra da Azerbaycan'ın yönetimine bıraktığı Ermeni nufüsünun çoğunlukta olduğu Karabağ konusunda da Ermenistan'ı desteklemiş. Yani Sovyetler Birliği dağılırken gelecek kuşaklara kriz bırakılması hesaplanarak sınırlar çizilmiş. Her iki ülkede de şimdi kriz var ve çözümü için Rusya devrede. Bölgedeki petrol kaynaklarını kontrol etmek isteyen Rusya'nın iki krizi çözmesi için ben bir sebep göremiyorum. Belki son zamanlarda iyice Rusya'nın dümen suyuna giren Azerbaycan yöneticileri doğruyu yapıyorlardır.
Erivan'da Türk olduğumu öğrenenlerden ( taksi şoförü, garson, satıcı, rehber, resepsiyonist, tezgahtar vb) herhangi ters bir laf işitmedim. Tarihle ilgili bir konuyu ben açmadıktan sonra da bana bir şey sorulmadı, söylenmedi. Haa sohbete başlayınca konu daha çetrefilli hale geliyor ama sohbet ettiğim yerlerde etrafıma bakınca bir sürü Türk malı görüyordum: Vestel TV, Vestel havalandırma, Airfel, Colin's vb gibi Türk markaları Erivan'da tercih ediliyor. İki devletin kapalı tuttuğu kanalları ticaret çoktan açmış, Ermenistan halkı da önceliği kendine yarar sağlayanda bulmuş milletine bakmadan.
Türkiye ile Ermenistan çok kötü bir boşanma geçirip kanlı bıçaklı olan çocuklu bir aileye benziyor. İki tarafında haklı gerekçeleri var, küskünler ve birbirleriyle konuşmak istemiyorlar ama geçmişleri ve ortak bağları bir şekilde onları birbirleriyle konuşmaya zorlayacak gibi duruyor. Bakalım ne zaman?
